Huiskamers tegen de eenzaamheid

Buurthuis De Admiraal in Dordrecht is deze winter dagelijks van tien tot tien open, zodat buurtgenoten de dure verwarming thuis kunnen verruilen voor de buurtkachel. Na zware jaren zijn de buurthuizen begonnen aan een tweede jeugd. [tekst RON VAN GELDEREN | beeld ELSE LOOF / GETTY]

Aan de centrale stamtafel van buurthuis De Admiraal lepelen acht bezoeksters en twee medewerkers hun soepkommen leeg. Vrijwilligers Petra van den Dool en Diny Buning bespreken er met elkaar hun wekelijkse kledingkraam. De dagopbrengst van de tweedehandskleding bleef vandaag beperkt. ‘Als ik weet dat een mevrouw nauwelijks geld voor boodschappen heeft, dan ga ik geen € 1,- voor een vestje vragen’, zegt Petra. ‘Dan krijgt ze het gewoon gratis mee. En betalen mensen wel dat eurootje, dan gaat dat weer in de pot voor bijvoorbeeld de kinderbingo.’ Petra, die voor haar zwangerschap bijna twintig jaar in een snackbar werkte, heeft veel plezier in het vrijwilligerswerk in het Dordtse buurthuis. ‘Het is hier gezellig en het is ook fijn om iets voor anderen te kunnen doen.’ Een van de andere vrijwilligers vertelde met kerst alleen te zijn. ‘Dus vroeg ik of ze Tweede Kerstdag bij mij wilde aanschuiven. Zelf heb ik niet zoveel met kerst, maar zij vindt het leuk. Mijn oudste dochter zei: “Waarom vraag je haar dan niet gewoon?” Ik dacht: ze heeft gelijk. Dus deze kerst is ze bij mij.’

Buurtwerk Dordrecht, van links naar rechts: Yajaira Dorothea, Lennart Blom, Jackie Mitchell, Martijn van der List, Germina Gill

Ontmoeting

Het buurthuis is een belangrijke ontmoetingsplek voor zowel sociaal actieve buurtgenoten als mensen met weinig sociale contacten. Met uitzondering van een enkele welvarende pensionado hebben de meeste bezoekers weinig geld voor andere uitjes. ‘Tegenover elkaar hoef je niets op te houden en weinig uit te leggen’, concluderen onderzoekers Radboud Engbersen en Jurriaan Omlo in het onlangs herdrukte Movisie-rapport Uit de duivelskring van armoede. ‘Er is veel en sterk bewijs dat lotgenoten – mensen die gelijksoortige problematiek ervaren – elkaar kunnen helpen. In het buurthuis en in de kringloopwinkel verkeren ze onder gelijkgestemden.’ € 1,- welzijn schijnt € 4,- zorg te besparen.

“ Het is hier gezellig en het is ook fijn om iets voor anderen te kunnen doen ”

Het lijkt erop dat beslissers en beleidsmakers door de coronacrisis en de energiecrisis de belangrijke rol van het buurthuis herontdekken. De Dordtse buurtwerker Martijn van der List merkt dat de waardering voor het buurtwerk sterk is toegenomen. ‘De eenzaamheid in de buurt bleek tijdens corona echt schrijnend. Plots werd zichtbaar hoe klein de wereld voor een deel van de buurtbewoners is.’ Nadat zijn collega’s en hij eerst mensen thuis zijn gaan bezoeken, deden ze zodra het kon de buurthuisdeur weer van het slot. ‘Wij wisten al langer welke belangrijke rol het buurtwerk in de levens van mensen speelt. Door corona werd ook voor de buitenwacht zichtbaar hoe belangrijk het is dat mensen in de buurt een plek hebben waar ze altijd welkom zijn, waar ze leuk ontvangen worden en waar je ook gewoon mag zijn wie je bent.’

Energie

Tastbaar bewijs voor het herontdekte belang is de extra € 1,7 miljard, waarmee het kabinet de komende vijf jaar de gestegen energierekeningen van buurthuizen en andere publieke voorzieningen bekostigt. Het vergde weliswaar de nodige druk van onder andere het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) en de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen (LVKK), maar uiteindelijk kwam minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken met het extra geld over de brug.

Vanwege de energiecrisis verruimen buurthuizen deze winter in diverse gemeenten de openingstijden, zodat buurtgenoten de dure verwarming thuis kunnen verruilen voor de buurtkachel. Alle vijf buurthuizen in Dordrecht zijn onder het motto ‘warme plekken’ de hele winter zeven dagen per week van tien uur ’s ochtends tot tien uur ’s avonds geopend. Buurtwerker Martijn, die dit voor heel Dordrecht coördineert, kreeg van de gemeente Dordrecht een flink bedrag om daarvoor extra collega’s aan te trekken. Het stemt hem hoopvol voor de toekomst: ‘Al gelijk de eerste avond kwamen er in één buurthuis zo’n dertig bezoekers. Als deze winter blijvend behoefte is aan ruimere openingstijden, dan zou het gek zijn daar in het voorjaar zomaar weer mee te stoppen. De gemeente wil graag dat onze buurthuizen nog meer dan nu de huiskamers van de wijk zijn. De komende maanden hebben we de kans flink door te pakken.’

Buurtwerk Dordrecht Bezoekers en medewerkers aan de centrale tafel

Plezier

Aan een rustig tafeltje zit Richard van Koten naar eigen zeggen ‘te acclimatiseren’. Zoals iedere maandag en donderdag kaart hij in buurthuis De Admiraal. Hij komt altijd een uur van tevoren alvast binnenlopen, zodat hij even kan wennen aan de drukte. Op zijn 27ste verkeerde hij vijftien dagen in coma na een verkeersongeluk. ‘We reden met 120 kilometer per uur tegen een boom. Ik ging met mijn hoofd dwars door het dashboard.’ Nu, ruim dertig jaar later, plukt hij daar nog steeds de wrange vruchten van. Zijn transportwerk voor bierbrouwer Heineken moest hij tot zijn spijt laten vallen.

Richard zat thuis te verpieteren tot iemand hem wees op de kaartmiddagen in het buurthuis op honderd meter van zijn woning. Hij heeft het er naar zijn zin: ‘Het breekt de week en ik ontmoet mensen.’ Eerst klaverjaste hij. ‘Dat was me te fanatiek. Als je verzaakt, is er gelijk commentaar.’ Nu doet hij tweemaal per week mee aan jokeren. ‘Daar heb ik meer plezier in.’ Wie wint, krijgt een tegoedbon van € 2,50 voor de Jumbo. Veel belangrijker
zijn de korte gesprekjes tijdens het kaarten, zegt Richard. ‘Als ik nu boodschappen doe, kom ik bekenden tegen. Dan groet je elkaar.’

Buurthuizen zijn belangrijke ontmoetingsplekken tegen de eenzaamheid. Hoewel sommige bezoekers juist een sterk sociaal leven leiden, is voor veel gasten de ontmoeting met buurtgenoten cruciaal. Eén op de tien Nederlanders voelt zich zeer eenzaam en één op de drie zijn enigszins eenzaam, constateerde het CBS dit najaar. Met name alleenstaande ouders (19 procent) en alleenstaanden (16 procent) voelen zich ‘sterk eenzaam’, maar ook onder ruim 8 procent van de stellen en ruim 12 procent van de thuiswonende kinderen is de eenzaamheid groot.

Welkom

Goed beschouwd is het daarom jammer dat nog niet iedereen het buurthuis weet te vinden, constateren buurtwerker Martijn van der List en zijn collega Lennart Blom. Anderzijds wijst Martijn op de beperkte ruimte: ‘Als alle 6.000 wijkbewoners zouden langskomen, dan zou het hier wel héél druk worden. Maar iedereen is welkom. We communiceren nadrukkelijk dat voor iedereen de deur wijd openstaat.’

“ Waarom zou je thuis gaan zitten als je ook hier kan zijn? ”

Zodra gastvrouw Yajaira Dorothea een nieuw gezicht ziet, stapt ze direct op de bezoeker af. Betaalde kracht Yajaira en haar nieuwe, vrijwillige collega Germina Gill vinden de gesprekken met buurtbewoners het mooiste onderdeel van hun werk: ‘Vaak is een luisterend oor al voldoende.’ Andere keren kunnen ze bezoekers doorverwijzen naar bijvoorbeeld een sociaal makelaar, een financieel adviseur of een taalcoach, die allen met grote regelmaat in het buurthuis te vinden zijn. Waar de huisarts de poortwachter is voor de gezondheidszorg, blijkt het buurthuis de poortwachter voor het sociaal werk.

Terwijl de afgelopen jaren menig buurthuis werd bedreigd in zijn voortbestaan, komen er de komende jaren zo’n tweehonderd buurthuiskamers bij. Het kabinet subsidieert voor € 38 miljoen de ontwikkeling van ontmoetingsruimten in nieuwe wooncomplexen voor 55-plussers. Sommige gemeenschappelijke huiskamers zijn louter bestemd voor de bewoners van het seniorencomplex; elders worden ook buurtbewoners onthaald. Op diverse plekken, zoals bijvoorbeeld de nieuwe Casa Vita in Pijnacker, zijn ook de buurtgenoten welkom in de gemeenschappelijke huiskamers die deels door de lokale welzijnsorganisaties worden beheerd.

Sluiting

Wat dat betreft is het wonderlijk dat buurtcentra telkens weer hun bestaansrecht moeten bewijzen. Aan de andere kant van het land kan Kitty Veenstra dat voluit beamen. De zeer actieve bewoonster in de wijk Wesselerbrink in Enschede streed samen met haar medeleden van de Wijkraad voor het voortbestaan van buurthuis De Magneet. Vijf jaar geleden besloot de gemeente van de ene op de andere dag dat het buurthuis binnen drie
maanden moest sluiten. De bewoners werden er door overvallen. ‘We hadden het liever eerder gehoord.’ Geld is volgens Kitty vrijwel altijd de oorzaak van het conflict tussen buurthuis en gemeente, dat telkens wel weer ergens in het land oppopt: ‘Als een wijkcentrum met verlies draait, dan besluit de gemeente al snel dat het gesloten moet worden. Dan moet je proberen tot elkaar te komen. Toen het ons overkwam, hebben wij gezegd: we willen graag meedenken. Vervolgens hebben we voorgesteld een deel van de ruimte op te offeren, zodat de gemeente dat kon gebruiken voor andere activiteiten.’

De eerste buurthuizen ontstonden rond de vorige eeuwwisseling. In 1899 openden drie Leidse hoogleraren in hun stad Het Volkshuis voor de ‘ontwikkeling, beschaving en levensgeluk onder de arbeidende en daarmee gelijk gestelde klassen’. Al even bevoogdend was de sociaaldemocratische domineesvrouw Gesina Boerma. Geïnspireerd door het stedelijke Volkshuis opende zij in 1915 in Paterswolde het eerste dorpse buurthuis ter bestrijding van de ‘onwetendheid en levensleegte’ van de naar haar waarneming te stevig drinkende dorpsbewoners.

Het bleek een gouden zet, constateert Kitty. ‘Het was tijdens de dreigende sluiting best een gevecht, maar sindsdien zijn de contacten met de gemeente heel goed.’ Het kan verkeren: begin 2022 kreeg Kitty de Gouden Enschede Speld voor haar inzet voor de wijk. ‘Dat zie ik als een waardering voor de hele Wijkraad. Het is gewoon belangrijk dat we een beetje op elkaar letten.’ Zoals ieder jaar organiseerde het buurthuis ook dit jaar een gratis kerstfeest, vertelt ze enthousiast. ‘Er is in onze wijk veel armoede. Dan is het extra belangrijk dat je wat voor anderen kunt betekenen.’

Elke woensdagochtend zitten Wijkraadsleden Kitty Veenstra en Agnes van Baal in het buurthuis klaar voor mensen die de weg binnen de gemeente nog minder goed kennen. Sinds een tijdje zitten daar op deze ochtend ook de wijkagent, wijkcoaches en de beheerder van het openbaar groen. Mocht Kitty actieve bewoners elders één advies geven, dan is het een bondige: ‘Je moet de lijntjes kort houden.’ Dat wordt door de Dordtse buurtwerker Martijn van harte onderschreven: ‘Als het moet, zitten wij wekelijks aan tafel met de gemeente. We horen graag van elkaar wat er speelt.’

Koken

Wanneer veel bezoekers zich van de lunchtafel naar de kaartzaal begeven, betreedt wervelwind Jackie Mitchell het Dordtse buurthuis. ‘Kaarten?’ Ze maakt een wegwerpgebaar. Daar heeft ze niets mee. Vrijwilliger Jackie bestiert al bijna twintig jaar een groep van 55-plussers: allen vrouw, veruit de meesten met Antilliaanse wortels. Iedere week komen ze bij elkaar in De Admiraal. Of beter gezegd: kwamen. Covid heeft in de groep zijn tol geëist. Relatief veel groepsleden zijn de afgelopen drie jaar overleden.

Nu deze maandag ook nog eens enkele vrouwen wegens werk of gezondheid tijdelijk zijn afgehaakt, bestaat de ooit florerende groep uit welgeteld twee vrouwen. ‘Dat is de pech van mensen op leeftijd’, zegt Jackie met de nodige zelfspot. ‘Als je het niet aan je nek hebt, dan heb je het wel aan je rug. En als je het niet aan je rug hebt, dan heb je het wel aan je knieën.’

‘Vanaf januari’, herhaalt Jackie enkele keren wanneer ze heeft plaatsgenomen aan het hoofd van de tafel in haar vaste zaal in het buurthuis. ‘Vanaf januari halen we weer met nieuwe activiteiten nieuwe vrouwen binnen.’ De ene keer bloemschikken, een tweede keer een workshop over gezondheid en een derde keer weer eens lekker met elkaar koken. ‘Dat laatste hebben we echt al veel te lang niet meer gedaan.’ Jackie
laat haar ogen over de lange, lege tafel glijden: ‘Dit is zo jammer! Onze groep was echt familie geworden. Elkaar ontmoeten, plezier maken, ervaringen uitwisselen. Daar draait het om. Waarom zou je thuis gaan zitten als je ook hier kan zijn?’

Wat is er te doen in jouw buurt?

Wil je mensen ontmoeten? Meedoen aan activiteiten, of heb je een financiële, administratieve of andere hulpvraag? We nodigen je uit in een van onze wijkcentra, voor een bakkie koffie een praatje.

Locaties

Een bakkie pleur voor de deur

Jessica van der Waal is sociaal makelaar bij Buurtwerk in de gemeente Dordrecht. Door de eerste lockdown veranderde haar werk van de ene op de andere dag. “Opeens kon ik niet meer naar de wijkbewoners toe. Mijn telefoon zat aan m’n oor vastgeplakt, maar dat is niet hetzelfde.’ Daarom bedachten Jessica en haar collega’s creatieve manieren om de mensen toch te ontmoeten en online overleggen persoonlijk te maken.”

Bakkie pleur voor de deur

Jessica’s creatieve aard kwam goed van pas tijdens de eerste lockdown. ‘In de eerste weken waren we angstig. We wisten niet goed wat de risico’s waren voor onszelf en de wijkbewoners. Veel meer dan urenlang bellen konden we niet.’ Maar gelukkig werd sociaal werk al snel als cruciaal beroep gezien. ‘We mochten de wijk weer in! En dat is waar we thuishoren. We barstten van de creativiteit en kwamen met het ene na het andere idee om op een nieuwe, veilige manier ons werk te doen.’ Zo ging Jessica op pad met bossen tulpen, twee klapstoeltjes en een thermoskan voor een kopje koffie of thee bij de deur. Nu heeft het een nieuwe naam gekregen, een bakkie pleur voor de deur. ‘Als jij niet voor een kopje koffie naar het wijkcentrum kunt komen, komen wij toch gewoon naar jou toe?’

Lees het hele artikel

Het coronavirus veranderde niet alleen Jessica’s uitvoerende werk, maar ook de overleggen. Net als de rest van Nederland vergaderden zij en haar collega’s via Teams of Zoom. Lees het hele artikel om meer te lezen over creatieve ideeën en hoe juist dat hielp om aandacht te hebben voor de mens achter het probleem.

Lees het artikel van Sociaal Werk Werkt!

In Reeland hoeft niemand zich te vervelen met Koningsdag of in de meivakantie 2021

Nienke van Wijngaarden is buurtverbinder bij Buurtwerk Dordrecht. Ze heeft de wijken Reeland en Stadspolder onder haar hoede. Als buurtverbinder ondersteunt ze zowel eenmalige als terugkerende bewonersinitiatieven.

Nienke: “Eigen regie is hierbij het toverwoord. Ik kijk naar wat bewoners nodig hebben en wat er leeft in de straat, maar bewoners nemen zelf het initiatief. Bij klachten over hondenpoep of geluidsoverlast kunnen ze zich bijvoorbeeld verenigen. Echter, niet alleen bij klachten verbind ik buurtbewoners, ook bij een initiatief als een rouw- en verliesgespreksgroep of een buurtfeest. Zoals ik deed bij de bewoners het vrolijke buurtje Land van Valk in de wijk Reeland: we hebben afgelopen jaar corona-proof kerst-activiteiten georganiseerd en nu ook voor Koningsdag de krachten gebundeld.”

Hartverwarmende activiteiten
Afgelopen kerst organiseerden ze een heel divers kerstprogramma met muzikanten en toneelspelers in samenwerking met de speeltuin, de kringloopwinkel en de toneelvereniging. Ook bedachten bewoners de 1+1 win-actie. Hierbij vroegen ze aan bewoners: voor wie wil jij een lichtpuntje zijn of ben je zelf dat lichtpuntje? Uit de aanmeldingen werden door ons kandidaten verkozen die een samen met elkaar genoten van een lunch aan huis.

Speurtocht in de meivakantie 2021
Die hartverwarmende activiteiten smaakte naar meer. Daarom organiseert de bewonersgroep van het Land van Valk samen met Buurtwerk Dordrecht en een Dordtse sportpartner komende meivakantie (van 24 april tot en met 8 mei) een speurtocht voor de kinderen van de basisschool. Nienke: “Tijdens die speurtocht gaan kinderen op zoek naar tonnen, die bewoners verstopt hebben in hun voortuinen. Toevallig valt Koningsdag in de deze periode. Het is dan ook niet voor niets dat in de tonnen Oudhollandse spelletjes zitten als blikgooien, zaklopen en spijkerpoepen. Kinderen kunnen deze activiteiten samen met papa of mama doen, of met opa en oma. Het is een ontspannend uitje, op eigen gelegenheid, voor het hele gezin. Je hebt twee weken de tijd om de speurtocht te doen, dus je kunt zelf een dag kiezen. Prima, in tijden van corona: het wordt niet te druk in de buurt, je kunt goed afstand houden en je hebt twee weken lang een Koningsdag-gevoel in plaats van één dag.”

De speurtocht is bekend gemaakt middels flyers in de wijk, bij en middels een persbericht in de stadskrant. De speeltuin is een afhaalpunt voor de speurtochtkaarten. Je hoeft je niet aan te melden. Nienke: “Als het aan ons ligt, hoeft geen enkel kind zich te vervelen tijdens de meivakantie.”

Balkon- en tuinbingo Koningsdag 2021
Ook voor andere bewoners in de wijk Reeland zit het Buurtwerk Dordrecht niet stil. Voor mensen die van bingo houden organiseren de buurtwerkers een heuse balkon- en tuinbingo op Koningsdag zelf! Nienke: “Een bingo die je apart, maar toch samen kunt doen. Bewoners spelen bingo vanaf het balkon van hun flat, of vanuit de tuin van hun huis. Voor de woningen of flats worden de bingonummers omgeroepen middels een geluidsinstallatie. De tuin- en balkonbingo is volledig corona-proof, je kunt prima 1,5 meter afstand houden en de prijzen worden na afloop in de portieken gelegd. En er komt hoog bezoek! De presentatie is in handen van niemand minder dan de Koning en Koningin van Reeland. In samenwerking met de plaatselijke toneelvereniging.”

Buurtwerk Dordrecht heeft al vernomen dat dit initiatief enthousiast ontvangen wordt door de bewoners. Het brengt gezelligheid en geeft deze Koningsdag in Reeland toch een speciaal randje.